Сергей Давидович - Стрэл дуплетам (на белорусском языке)

Клаўдзя падхапiлася:

- Трэба людзей клiкаць, доктара! Можа, жывы! Ну што ты сядзiш, як кол?!

- Цiха! - раптам крыкнуў на жонку Тадэвуш. У сына насцярожана запытаўся: Як гэта магло здарыцца? Што не падзялiлi?..

Юзюк скамечана i ўсхвалявана расказаў, як усё было, i выдыхнуў:

- Нежывы ён, мама... Ляжыць нежывы...

- Трэба клiкаць нейкую дапамогу, людзей... - зноў ускочыла Клаўдзя, але Тадэвуш злосна шыкнуў:

- Дурань безгаловы! Ну, збяры людзей! Мiлiцыю паклiч яшчэ! I што? Лявона паднiмеш? Балда! Не будзе нi Лявона, нi Юзюка - заканапацяць па самую плешку!

Тадэвуш рашуча ўстаў, уссунуў боты на босыя ногi, зняў з цвiка шапку.

- Паднiмай Васiля! - закамандаваў Юзюку. - А дзе Грышка з Адолiкам? запытаўся ў жонкi.

- Яны ж недзе па вёсках працуюць... Маглi i заначаваць дзе...

- Заначаваць! - злосна паўтарыў Тадэвуш. - Нажыраюцца не ў меру ды поўзаюць ракам па гразi! Вунь, адзiн ужо заначаваў!..

- Тата, Васiль не прачынаецца, толькi мармыча нешта, - паскардзiўся па-дзiцячы Юзюк.

- Кiнь ты гэту падлу! - блiснуў бацька вачыма. - Няхай спiць, меней сведкаў будзе!.. А ты, - звярнуўся да жонкi, - бяры пасцiлку i бягом за намi...

Мёртвае цела Лявона гойдалася i адцягвала пасцiлку да самай зямлi, а калi нехта з мужчын у цемры спатыкаўся, цягнулася па дарозе.

Бацька iшоў першым, за iм, учарэпiўшыся ў рагi пасцiлкi, старанна перабiраў нагамi Юзюк.

Усё адбывалася настолькi iмклiва, што ён не разумеў, што з iм, дзе ён i што нясе?

За мужчынамi iшла Клаўдзя, цiха галасiла, церла рагом хусткi твар i нешта прыгаворвала.

Начная працэсiя падышла да ганка i спынiлася. Не згаворваючыся, мужчыны запалiлi. Цяжка дыхаючы, Юзюк асцярожна спытаўся:

- А што далей?..

- У хату яго... Нясiце ў хату! - узмалiлася Клаўдзя.

- Якую хату! - зноў шыкнуў на яе Тадэвуш. - Мала вачэй на свеце! Трэба тэрмiнова закапаць! Толькi дзе? I каб язык з-за зубоў не высоўваўся!

Юзюка ад гэтых слоў зноў наскрозь апалiў жахлiвы холад.

- А развiтацца... А чаму ж так не па-людску? - галасiла Клаўдзя.

Тадэвуш апусцiў галаву:

- I я не каменны... Усё атрымалася не па-людску - i жыццё, i смерць, i пахаванне...

Патаптаўся, зняў шапку i з цяжкасцю выдыхнуў:

- Я ж другога сына ратую... Развiтвайся тут...

* * *

Вёску Застарычы аддзялялi ад Кладак восем кiламетраў, але i тут пра Крумкачовых дзяцей ведалi ўсе i ўсё. Ды што гэта за перашкода восем кiламетраў - паўтары гадзiны ходу?! А калi iдзеш па лесе, сярод чысцiнi i прыгажосцi, паўтары гадзiны сцiскаюцца да непрыкметнасцi.

Гэта не горад, дзе за такi ж час наглытаешся i пылу, i смуроду, адурнееш ад машын, не кажучы пра тое, што натаўкуць табе локцямi i ў бакi, i ў грудзi, i ў плечы.

Юзюк па гэтай лясной дарозе хадзiў-перахадзiў столькi, што на яго перасталi звяртаць увагу вавёркi, якiя раз-пораз перабягалi дарогу цi пырскалi з дрэва на дрэва. Не пужалiся ўжо i не паднiмалi гвалт яго цёзкi па прозвiшчу - чорныя крумкачы, чые гнёзды лапiлiся да вяршынь магутных соснаў.

Усё, што ён бачыў, было такiм родным i блiзкiм не толькi таму, што вырас сярод гэтай шчырасцi прыроды, а i таму, што дарога гэта звязвала яго з дзяўчынай, захапiўшай яго думкi i сэрца.

Больш месяца пасля страшнага здарэння Юзюк не паказваў i носа ў Застарычы. Ён думаў, што нiколi ўжо не ўбачыць сваёй каханай, але пасля нечалавечых пакут, патаемных слёз i бяссонных начэй раптоўна пацягнула да яе. Хацелася хоць крыху ажывiць, сагрэць счарнелую i збалелую душу.

Iшоў Юзюк не шпарка, баючыся спаткання сваiх вачэй з яе поглядам. Што ёй сказаць? Як сябе паводзiць? А цi мае права ён, забойца, на чыстыя чалавечыя адносiны? Мала таго што галеча беспрацоўная, дык яшчэ i злачынец...

Алена, да якой iшоў Юзюк, раней некалькi разоў намякала на тое, што пасля iх вяселля ён пераедзе жыць у Застарычы i будзе працаваць у суседняй калгаснай брыгадзе, да якой усяго тры кiламетры. Юзюк моўчкi пагаджаўся, бо i сам у душы прагнуў наладзiць жыццё, як у нармальных людзей.

Iдучы па Застарычах, Юзюк не першы раз чуў за сабой жаночае:

- Ой, парушаць Крумкачовы хлопцы сваю халасцяцкую вольнiцу! Ой, парушаць! Ой, хутка грымне вяселле! Ой, вусы свярбяць!..

Але грымнула зусiм другое, i пра вяселле Юзюк не мог нават думаць.

* * *

Жыццё ў Крумкачовай хаце, паля таго як не стала Лявона, змянiлася.

Юзюк у рот не браў гарэлкi i ўсякiх крэпкiх напояў, зрабiўся маўклiвым, пазбягаў глядзець бацьку ў вочы. Цiшком шмыгаў праз лазнiчок на залысiнку пагорак сярод бярэзнiку, i тут, ля месца пахавання брата, гадзiнамi сядзеў не кратаючыся, быццам гэта быў не ён, а застылы жывы помнiк.

Нябачная магiла прыцягвала яго, хаця i выклiкала ў сэрцы нясцерпны боль...

Мацi дома, пры выпадку, кранала яго рукой i цiшком супакойвала цi то сябе, цi то Юзюка:

- Трэба жыць, сынок... Трэба жыць...

Бацька як пiў, так i працягваў пiць. Маўчаў, палiў. Да магiлы Лявона - нi шагу.

Грышка з Адолiкам час ад часу, працверазiўшыся, пыталiся:

- Дзе гэта Лявон? Ён што, прыжыўся дзе-небудзь ля спаднiцы?..

- Можа, i прыжыўся! Вам што? - гыркаў бацька.

- А дзе ружжо? На паляванне б сцягацца, мяса ўжо снiцца пачало, - зноў дапытвалiся браты.

Бацька гэтак жа злосна абсякаў:

- Няма болей ружжа! Мышы з'елi! Сапсавалася - вось я i выкiнуў яго, каб не пакалечылiся, дурнi...

Болей не было каму шукаць Лявона ў гэтай глухаманi. А нават каб i схапiлiся - шукай iголку ў стозе сена! Ведалi навакольцы, што басцялiся хлопцы самапасам, маглi начаваць там, дзе валiла iх з ног гарэлка - хоць у лесе, хоць на балоце...

Помнiлi i тое, што было ў Крумкачоў шэсць сыноў, але той шосты, Вацiк, памёр недарэчна i ў муках, калi яму споўнiлася толькi трыццаць гадоў.

Напiўся ён неяк зiмой па самую завязку i ехаў з другой вёскi дамоў у запрэжаных санях. Заснуў Вацiк на ахапку сена, ногi з саней звесiлiся, i з адной нагi ссунуўся валёнак. Мароз быў страшэнны, ажно дрэвы пастрэльвалi трэскалiся, не вытрымлiвалi.

Конь - жывёлiна разумная, ён прывёз бы Вацiка дамоў, але лейцы цягнулiся па снезе i зачапiлiся за нейкi корч.

Так i стаялi яны ноччу, дакладней, стаяў бедны конь, а небарака Вацiк ляжаў i храпеў на санях. Калi ж ён крыху прыйшоў у сябе, адблытаў лейцы i пагнаў каня да ратавальнай хаты - было позна. Вушы, шчокi, нос адышлi, памянялi толькi скуру, а вось нага счарнела, распухла.

Колькi бацькi нi гналi яго да дактароў, ён аднекваўся:

- Баюся! Можа, само пройдзе...

Упёрся, як баран у слуп, i сядзеў на печы, думаў, адагрэе нагу i кроў пабяжыць па ёй па-ранейшаму.

Але пухлiна i чарната праз тыдзень палезлi вышэй, i пачалася гангрэна. Ужо i нагу даўся адрэзаць, але было позна...

Памяталi гэта людзi, ведаў пра гэта i ўчастковы мiлiцыянер, таму пошукi Лявона, каб яны пачалiся на афiцыйным узроўнi, ператварылiся б у фармальныя адпiскi.

* * *

Прайшло больш года з таго часу, як разарваў цiшыню сцямнелага лесу той ракавы дуплет.